Otwarta nauka
Pojęcie otwartej nauki zakłada, że priorytetowy jest nie tylko swobodny dostęp do ostatecznego rezultatu prac badawczych, czyli zapewnienie otwartego dostępu do artykułów naukowych, ale również stosowanie otwartych modeli w innych obszarach pracy naukowej, czyli np. udostępnianie surowych danych czy „prowadzenie badań przy otwartym notatniku”. Otwartą naukę można uznać za istotny element nowoczesnego społeczeństwa wiedzy, ponieważ dąży ona do stałego poszerzania zakresu i swobody korzystania z efektów pracy naukowców, dzięki czemu nie tylko usprawnia przekazywanie informacji i obniża koszty z tym związane, ale również realizuje postulaty demokratyzacji w obszarze dystrybucji wiedzy oraz przeciwdziała wykluczeniu. W tym zakresie idee otwartej nauki są zgodne z koncepcją otwartych zasobów edukacyjnych i otwartej edukacji.
Otwarty dostęp do publikacji – Open Access
O publikacji w „otwartym dostępie” mówimy, gdy nie istnieją żadne bariery finansowe, prawne ani techniczne uniemożliwiające dostęp do niej – innymi słowy, gdy każdy może czytać, pobierać, kopiować, rozpowszechniać, drukować, wyszukiwać i przeszukiwać informacje lub wykorzystywać je w celach edukacyjnych lub w inny sposób zgodny z umowami prawnymi.
Otwarty dostęp to model publikacji służący komunikacji naukowej, w którym informacje badawcze są udostępniane czytelnikom bezpłatnie, w odróżnieniu od tradycyjnego modelu subskrypcji, w którym czytelnicy uzyskują dostęp do informacji naukowych po opłaceniu subskrypcji (zazwyczaj za pośrednictwem bibliotek).
Modele otwartego dostępu:
1) Czasopisma o pełnym otwartym dostępie: publikacja za pośrednictwem platform wydawców, w czasopismach o pełnym otwartym dostępie. Ta ścieżka może wiązać się z opłatą. Koszty publikacji, znane jako „opłaty za przetwarzanie artykułów” (APC), pokrywają autorzy lub ich instytucje. Większość fundatorów badań wspiera otwarty dostęp i jest skłonna pokryć koszty samodzielnie. Listę czasopism o pełnym otwartym dostępie, które są dostępne na całym świecie, można znaleźć na stronie internetowej DOAJ .
2) Czasopisma hybrydowe: publikacja za pośrednictwem czasopism „hybrydowych”. Są to czasopisma subskrypcyjne, które umożliwiają publikację pojedynczych artykułów w otwartym dostępie po uiszczeniu opłaty za przetwarzanie artykułu (APC). Instytucje akademickie nie popierają podejścia hybrydowego, ponieważ za te czasopisma płaci się podwójnie: poprzez subskrypcje i APC.
- Zielona ścieżka:
pełny tekst publikacji naukowych jest deponowany w zaufanym repozytorium, publicznie dostępnej bazie danych zarządzanej przez organizację badawczą. - Diamentowa ścieżka:
publikacja za pośrednictwem czasopism/platform diamentowych, które nie pobierają opłat za publikację skierowaną do autora (APC). Diamentowe czasopisma open access są zazwyczaj finansowane za pośrednictwem modeli dotacji bibliotecznych, instytucji lub stowarzyszeń. Listę czasopism diamentowych można znaleźć na stronie internetowej DOAJ , filtrując według „Czasopisma bez APC”.
Plan S to inicjatywa agencji i fundacji finansujących badania naukowe zrzeszonych w cOAlition S zawiązanej we wrześniu 2018 roku. Celem Planu S jest wprowadzenie od 2021 roku natychmiastowego otwartego dostępu do publikacji naukowych opisujących rezultaty badań finansowanych z publicznych lub niepublicznych grantów przyznanych przez krajowe, regionalne lub międzynarodowe instytucje finansujące i rady ds. badań naukowych. Plan S opiera się na 10 zasadach uzupełnionych o szczegółowe wytyczne dotyczące artykułów naukowych. Do koalicji od samego początku jej istnienia należy Narodowe Centrum Nauki.
Przydatne linki:
Pomocnik Prawny Platformy Otwartej Nauki
Pomocnik Prawny Platformy Otwartej Nauki umożliwia łatwe uzyskanie podstawowej wiedzy o prawnych aspektach otwartego dostępu, przydatnej dla autorów, wydawców, jednostek naukowych oraz instytucji finansujących badania. Pomocnik ułatwia usuwanie ograniczeń prawnych stojących na drodze do udostępniania publikacji naukowych w sposób otwarty.
Stan otwartej nauki w Polsce. Nowy raport OPI
